Op de website van het Centraal Museum Utrecht is te lezen dat “door het gebruik van moderne en digitale technieken is het nog beter mogelijk het onwerkelijke en vervreemdende te vangen. De huidige beeldwereld laat zien hoe ongewoon, vreemd en beangstigend de gewone werkelijkheid eigenlijk is: de werkelijkheid is niet normaal.”. Echter was er op de tentoonstelling nog weinig digitaal werk terug te vinden. Er was vooral veel indrukwekkend, maar toch ‘klassiek’ werk van Moesman. Ik heb helaas geen werk van Magritte kunnen ontdekken, maar wel van andere grootheden als Man Ray en Duchamps. Er was slechts een digitaal en bewegend surrealistisch werk te vinden in een kleine aparte ruimte, geprojecteerd met een beamer. Er stond geen toelichting bij, maar ik heb vernomen dat dit een beroemd kunstwerk is en dat het in meerdere musea in Europa vertoond wordt. Omdat dit kunstwerk veel raakvlak heeft met mijn project, heb ik een stukje gefilmd zodat ik het met jullie kan delen. Mijn excuses voor de kwaliteit.
Manifest van Digitaal Surrealisme
Wat mij betreft toont dit kunstwerk aan dat er wel degelijk een toekomst is voor digitaal surrealisme, maar dat er nog weinig waardig aanbod is of dat musea nog moeite hebben dit (grootschaliger) te implementeren. Misschien is er wel behoefte aan een update van het manifest van Breton; Het Manifest van Digitaal Surrealisme. Ik overweeg nog om dit te gaan schrijven. Dit omdat er nu in 2014 zijn er veel meer maaktechnieken beschikbaar dan begin 20ste eeuw toen de stroming zich manifesteerde en in 100 jaar ook maatschappelijk en cultureel veel veranderd is. Waar het surrealisme nog haar fundament vond in de gedachtes van Freud, zou de basis van het Digitaal Surrealisme kunnen liggen in een van de modernere stromingen binnen de psychologie, zoals beschreven in Approaches to Psychology (Glassman & Hadad, 2009). Want hoewel Freud een grondlegger is van de psychologie, zijn enkele van zijn bevindingen ook achterhaald. En dat geldt ook zo voor enkele kernwaardes van het surrealisme. Waar Moesman begin 20ste eeuw nog een uitzondering was toen hij zich manifesteerde als een antikatholiek, zou dat nu niet meer opmerkelijk zijn. Er zijn andere taboes en thema’s waar hedendaagse (digitale) surrealisten zich mee bezig zouden kunnen houden. Daarbij is de surrealistische kunst al meer geïmplementeerd in ons leven dan we ons soms bewust zijn. Waar de surrealistische kunst vaak beperkt bleef tot een schilderij of een beeldhouwwerk komt het surrealisme nu veel vaker terug, zoals bijvoorbeeld in digitaal gemanipuleerde films. De surrealistische stroming is daardoor onderdeel van ons dagelijks leven. Vooral de reclame sector (zie foto) maakt dankbaar gebruik van het surrealisme vanwege het ‘haakje’, zoals dat in de persuasieve communicatie wordt genoemd. De kijker blijft door de verrassend presentatie van alledaagse beelden even hangen om het beeld te verwerken. Hierdoor is de kans groter dat de reclame een overtuigend effect heeft op de doelgroep. Al deze veranderingen hebben invloed op de kunststroming als zodanig. Mijn zoektocht tijdens deze opdracht heeft me de impact dat het digitale kan hebben op kunst laten inzien. Maar mocht ik het manifest gaan schrijven dan moet ik niet alleen rekening houden met de veranderende maaktechnieken, maar ook met de veranderde wereld en context waarin het zijn waarde moet aantonen. Dat zijn zorgen voor morgen, eerst verder met mijn storial.
Reclames geinspireerd door het surrealisme en Magritte
Waarde van het Digitale
Door de komst van de computer en daarbij vele verschillende software pakketten lijken de mogelijkheden eindeloos, niet alleen voor reclame en filmmakers maar voor een ieder. Met een beetje toewijding kunnen wij als consumers uitgroeien tot producers, de zogenoemde prosumer (Lister et al., 2009). Maar is dit wel een toegevoegde waarde voor de kunststroming van het surrealisme? Kun je mijn project wel zien als een kunstwerk, in plaats van een kunstje? Ik stel van wel, omdat ik geloof in mijn concept. Toch ben ik slechts in de beginfase van mijn leven als kunstenaar, maar het is een kwestie van doorzetten en geloven in jezelf, want zoals bij vele kunstenaars komt de erkenning pas veel later. Wel denk ik dat het heel gevaarlijk is te doen alsof je de surrealistische kunstenaars volledig kunt begrijpen, daar is de intentie te mysterieus en dubbelzinnig voor. Als je als hiermee aan de slag gaat is het belangrijk je bewust zijn van de insteek van het surrealisme, anders kan het gedachtegoed misschien vervagen of devalueren door de vele (re)producties en kan er bij het originele werk een verlies van aura optreden (Benjamin, 1934). Binnen mijn storial is de focus dus gericht op Magritte en zijn denkwijze, vanuit dat idee ben ik op zoek gegaan naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van verschillende software. Ik wil een extra dimensie aan het werk van Magritte toevoegen, zonder het originele kunstwerk letterlijk te reproduceren. Het is belangrijk voor mij om me niet te laten verleiden tot een conclusie trekken uit zijn werk of zelf een boodschap te willen overbrengen met mijn project. Mijn doelstelling zit hem vooralsnog vooral in het digitaliseren van het schilderij, waarna ik er beweging aan toe kan voegen die een extra waarde of dimensie opleveren ten opzichte van het originele schilderij, zonder dus afbreuk te doen aan de lading van het origineel. Het schilderij wil ik dus niet gaan interpreteren, maar ik wil me er vooral door laten inspireren. Deze zoektocht zal ik doen aan de hand van twee software pakketen van Adobe: Photoshop en After Effects. Beide hebben zo hun eigen specifieke functionaliteiten, maar belangrijk is ook dat ze goed op elkaar afgestemd zijn. Aan de hand van beide software programma’s en enkele theoretische concepten zal ik mijn keuzes in mijn proces verder toelichten en verantwoorden. Maar dit alles moet dus gebeuren in de geest van Magritte.
Adobe Photoshop
Het principe van Photoshop is gebaseerd op het concept van lagen. Door een bestand op te bouwen uit lagen die je voor en achter elkaar kunt plaatsen kun je een beeld componeren zoals jij dat wil. Photoshop biedt vele tools (gereedschappen) die de oplossing kunnen bieden voor jouw specifieke doelen. Voor dat ik begon aan dit project had ik op hobby basis een paar keer met Photoshop gewerkt en ik wist dus van het concept van lagen. Toen ik het werk van Magritte zag herkende ik in enkele schilderen ook het concept van lagen, waaronder ook in Golconde, het kunstwerk dat het uitgangspunt van deze storial vormt. Hierdoor had ik vertrouwen in mijn project omdat de mogelijkheden ongeveer kon inschatten. Belangrijk was dat mijn kunstwerk opgebouwd zou zijn uit realistische elementen. Ik maak gebruik van elementen die fotorealistisch zijn (Lister et al., 2009), omdat ik zo straks een mooie tegenstelling kan creëren tussen alledaagse, bekende elementen en de vervolgens surrealistische compositie. Magritte leek zich al bewust van het spel dat je met lagen kan spelen, hij zei hierover:
Everything we see hides another thing, we always want to see what is hidden by what we see.”
– Rene Magritte
Het spel van Lagen
Adobe After Effects
Met After Effects wil ik in eerste instantie beweging toevoegen aan het kunstwerk van Magritte. In zijn Golconde zweven de mannen in de lucht, maar mogelijkheid tot beweging is er niet op een schilderij niet. Ik ga op zoek naar een vorm van beweging dat esthetisch krachtig over komt. Zo zal er geen sprake meer zijn van een statische compositie, maar van een dynamisch geheel. Vervolgens ga ik proberen een 3D effect toe te voegen aan de 2 dimensionale lagen van Photoshop. Ik wil van het schilderij een soort virtuele ruimte maken, waarin je in kan worden ondergedompeld. Hierdoor ontstaat een immersieve ervaring, alsof de kijker door Alberti’s Window het schilderij binnen stapt (Lister et al, 2009). Ten slotte wordt er automatisch een tijdsdimensie aan toegevoegd, dus ook in de meest letterlijke zin voeg ik extra dimensies toe aan het kunstwerk. Nu hoop ik ook in figuurlijk zin een dimensie toe te voegen aan het kunstwerk dat het origineel verdiept in plaats van afvlakt.
Zie hieronder de mogelijkheden die software programma’s als Photoshop bieden voor het digitale surrealisme. Kunstenaar Caras Ionut heeft adembenemende beelden weten te creëren die levensecht, maar toch surrealistisch zijn. Volg nu mijn reis op weg naar mijn kunstwerk aan de hand van mijn tutorials. De eerste fase van mijn project gaat in op de digitale maaktechnieken van lagen en compositie.
Storial Magritte 